بُزکشی، ورزش فرهنگی و ریشه در تاریخ کهن افغانستان دارد

پهلوانی، اسب‌سواری و چاپ‌اندازی، سه ضلعی از مثلث فرهنگ بُزکشی در افغانستان است که در صد سال اخیر به هسته اصلی ورزش های فرهنگی و رقابتی در میان باشندگان شمال و شمال شرق کشور تبدیل شده است.

بُزکشی در میان بیشتر اقوام افغانستان رواج دارد، به ویژه در شمال کشور علاقه‌مندان زیاد داشته و در مجموع به عنوان ورزش فرهنگی مردم شمال افغانستان شناخته می‌شود. در ۲۸ ولایت افغانستان تیمهای منتخب بُزکشی وجود دارد.

این ورزش فرهنگی جاذبه‌های زیادی دارد. بهای اسب‌ بُزکشی نسبت به نژاد آن از ده هزار دالر شروع تا صد هزار دالر امریکایی می‌رسد. تنها چاپ‌اندازان باتجربه و ماهر می‌توانند اسب‌های ۱۰۰ هزار دالری را سوار شوند. از سوی دیگر تنها سرمایه‌داران شمال قادراند چنین اسب‌هایی را از کشور قرغیزستان خریداری و وارد کشور کنند. بای‌ها و خان‌های شمال دوست دارند پهلوانان و چاپ‌اندازان‌شان با همۀ قوت و سربلندی لاشۀ گوساله‌یی را پس از عبور از محل «بیرق» به «دایرۀ حلال» برسانند و آن را با غرور ویژۀ پهلوانی داخل دایره (هدف) بیندازاند. پس از انجام این کار، چاپ‌اندازان به پاداش‌های گران‌بهایی می‌رسند و ارزش اسپ ها نیز بُلند می‌رود.

بُزکشی تأثیرگذارترین ورزش فرهنگی در میان باشنده‌گان شمال کشور شناخته می‌شود. اسپ‌ها نیز حکم زمین و سرمایه‌ را برای صاحب‌شان دارند

مسوول فدراسیون بُزکشی در بلخ خاطرنشان می‌سازد که در سال‌های گذشته مسابقۀ بُزکشی از بدخشان تا فاریاب در همۀ ولایت‌های شمال کشور برگزار می‌شد، اما در حال حاضر همه‌گیری ویروس کرونا و ناامنی در شمال سبب شده است که این مسابقه‌ها به گونۀ دوام‌داری برگزار نشود.

حاجی عبدالرزاق مسوول فدراسیون بُزکشی در شمال کشور میگوید باجود ناامنی و شیوع ویروس کرونا، رقابت‌های بُزکشی میان‌ خان‌ها در ولایت‌های فاریاب، جوزجان و بلخ همچنان جریان دارد، اما نه به شکل سال‌های گذشته.

این مسوول فدراسیون بُزکشی در ولایت بلخ همچنان می گوید که در کنار خان‌ها و سرمایه‌داران، مردمان طبقۀ متوسط اجتماعی نیز یک یا دو اسپی را برای روز بُزکشی پرورش می‌دهند. به باور او، باشنده‌گان شمال حس و شوق پرشوری نسبت به بُزکشی دارند.

اسپ های سمند، جِرند، قورق و سورخُن از جمله مشهورترین نژادهای اسپ های داخل کشورند که برای مسابقه ورزش بُزکشی تربیه داده می شود.

مقررات فدراسیون بُزکشی افغانستان
 محمد ظاهر شاه خیلها تلاش نمود تا بُزکشی در زمره بازی‌های المپیک گردد و برای ورزش بُزکشی مقرراتی را قرار داد.

_هرتیم دارای ده نفر باشند.
_شلاق زدن به پهلوان چاپ انداز ممنوع است.
_وقت این بازی یک ساعت و ۴۵ دقیقه می‌باشد.
_میدان بُزکشی دارای طول ۴۰۰ و عرض ۳۰۰ متر باشند.
_فقط ۵ نفر از بز کش از هرتیم می‌توانند در نصف بازی شرکت جویند.
_هر نصف بازی ۴۵ دقیقه می‌باشد.
_پس از ۴۵ دقیقه برای ۱۵ دقیقه تفریح وجود داشته باشد.
_وزن بزغاله از ۵۰کیلو اضافه نباشد.
_کشتن وزخمی کردن عمدی ورزش کاران جرم است.
_بازی توسط داور اداره شود.
_داور حق دارد که وقت بازی یک چاپ انداز را کم زیاد و تمدید کند.
_لباس چاپ انداز و زین اسپ وزن و طول شلاق به معیار حفاظتی برابر باشد.

تاریخچه بُزکشی

تاریخ ایجاد بُزکشی به دوران باستان باز می‌گردد و نام این ورزش به معنای کشتن بُز است که از شکار بُزهای کوهای توسط قهرمانان اسب سوار گرفته شده است.
بازیکنان این ورزش سنتی، بر پشت اسب‌ قرار می‌گیرند و تلاش می‌کنند که جسد گوساله یا بزی که پیش از بازی ذبح شده را به میدان بزرگی که با خط سفید و پرچمی مشخص شده است و به آن دائره حلال می‌گویند، برسانند. هر یک از سوارکاران تلاش می‌کنند که جسد گوساله یا بز را از دیگری بربایند.

بُزکشی امروز که رسوم دیرینه مردم ما را تشکیل میدهد در حقیقت با اسب و تربیت و آموزش او ، سواری، گله‌داری و سوارکاری و بالاخره برای کشیدن عراده‌های جنگی و حملات گروهی و دسته جمعی روابط مستقیم دارد. برای اولین بار توسط آریایی‌ها اهلی ساخته شد که خود نشان‌دهنده ارزش و اهمیت اسب را بین آریایی میرساند.

اصطلاح بُزکشی تا جایی که دیده میشود در آثار قدما به کار نرفته است. احتمالاً اولین بار در کتاب « رهنمای قطغن و بدخشان» از ورزش بُزکشی نامبرده شده که دختران جوان بعد از اینکه با هم دوست می‌شوند در کنار اهدای هدایا مختلف به بزرگان، پهلوانان ورزش  بُزکشی را نیز اجرا می‌کردند.

در هنگام حاکمیت رژیم طالبان، بُزکشی در افغانستان متوقف شده‌بود، به این دلیل که طالبان بُزکشی را غیراخلاقی دانسته بودند؛ اما بعد از شکست طالبان، این بازی فرهنگی که ریشه در نهاد شهروندان کشور دارد دوباره آغاز شد.

ورزش بُزکشی توام با جنگ‌ها و سواری کاری همراه ایجاد شده است. از اینکه نژاد اسب‌ها در افغانستان از نژاد خون گرم بوده که دارای اندام کوچک و لاغر و چابک و تند مزاج می‌باشد. این گونه اسب‌ها سریع الحرکت، تند مزاج مخصوص دویدن و سواری است که برای بُزکشی قابل اعتماد و مورد استفاده می‌باشد. نژادهای معروف اسب در افغانستان مزاری، قطغنی « قته غنی»، هراتی، گرگ و غیره می‌باشد.

بُزکشی در سینما

بُزکشی در چندین فیلم سینمایی به نوعی حضور داشته‌است. هالیوود در۱۹۷۰  فیلمی با نام سوارکاران به انگلیسی به (Horsemen) با بازی آنتونی کوبین، عمر شریف، و جک یالاس بر اساس داستانی از ژوزف کسل در باره بُزکشی ساخته شد و فیلیم هندی خداگواه با یک صحنه بُزکشی آغاز می شود.

در فلم کابل اکسپرس ۲۰۰۶ نیز صحنه ای از بُزکشی دیده می شود. درسال ۲۰۱۲ فیلم سینمایی هالیود به نام Buzkashi Boys که نمایان گر بازی بُزکشی در افغانستان است.