تقابل قدرت‌های بزرگ؛ آینده طالبان، مقاومت و جغرافیای افغانستان

مقدمه

در روزهای اخیر تحرکات تازه‎ای هم در میان تحریک طالبان و حامیان آنها و هم در بین مخالفین و مقاومت‎گران در حال شکل‎گیری است. ممکن است این کنش‎ها و واکنش‎ها ناشی از تقابل قدرت‎های بزرگ، مثل: ناتو به رهبری آمریکا و ائتلاف تازه‎ای به رهبری روسیه و چین که در حال شکل‎گیری اند، باشد.

اختلاف‌های میان‎گروهی طالبان بیشتر شده و عمل‎کرد این گروه در برابر زنان و دختران خصمانه، غیرانسانی‎ و غیراسلامی است. در روابط سیاسی نیز، تعاملی که این گروه با آمریکا داشت، در حال از بین رفتن است؛ اما تحریک طالبان به کمک پاکستان خود را با سیاست‎های قطب‌های دیگر قدرت‎های منطقه‎ای، مثل: چین، روسیه و ایران به گونه نسبی سازگار می‎نمایند. نکته دیگر این‎که فقر اقتصادی به اوج خود رسیده و میزان نارضایتی مردم نیز از حد انتظار بالا رفته است. ممکن است همه این عوامل باعث انفجاری شود که مدیریت آن از توان طالبان خارج شود.

از جانب دیگر، گروه‎های مختلفی زیر نام مقاومت، مبارزه برای آزادی و ... در حال شکل‎گیری است. چندین گروه در ولایات مختلف ابراز وجود کرده اند. تحرکات این گروه‎ها در چند ماه گذشته ملموس نبود؛ اما در روزهای اخیر بیشتر شده است. از عمل‎کرد قدرت‎های بزرگ نظیر آمریکا در برابر روسیه در اوکراین و فاصله گرفتن آمریکا از تحریک طالبان و ایجاد فرصت مانور به چین و روسیه برای همکاری با طالبان از جمله عواملی اند که جریان‎ها و سیاست‎های جدیدی هم از لحاظ جغرافیایی برای جنگ‎های نیابتی و هم تشدید و تجدید معاملات جغرافیای سیاسی کشور برای منفعت اقتصادی بیشتر از پیش در حال شکل‎گیری و مطرح باشد. هر دو طرف قدرت‎های جهانی و منطقه‎ای در تقابل با هم برای ادامه جنگ‎های غیر مستقیم و نیابتی نیاز به سربازگیری و استفاده ابزاری از گروه‎های مختلف در افغانستان دارند، که آینده افغانستان و تحریک طالبان و مخالفین این گروه را رقم خواهد زد. پرسشی که مطرح می‎شود این است که آینده تحریک طالبان و گروه‎های مخالف آن و جغرافیای سیاسی افغانستان در تقابلی که بین قدرت‎های بزرگ شکل‎گرفته چه خواهد شد.

در این مقاله نویسنده به دنبال دریافت پاسخ به پرسش بالا، ابتدا از چگونه‎گی شکل‎گیری طالبان و تقویت دوباره این گروه بعد از به قدرت رسیدن کرزی از مجرای انتخابات در افغانستان؛ سپس، اهداف غرب به رهبری آمریکا در افغانستان چه در دوره جهاد و چه در زمان حال می‎پردازیم. مورد دیگری که باید به آن اشاره داشت، این است که چرا آمریکا عجولانه از افغانستان خارج شد. اهدافی که تحریک طالبان و در مقابل گروه‎های مخالف آنها در افغانستان دارند، چیست و آینده چه خواهد شد؟

طالبان چگونه به‎وجود آمد؟

شکل‎گیری رسمی طالبان به سال‎های 1994 و 1995 بر می‎گردد که عامل شکل‎گیری این گروه طرح استراتیژیک بریتانیا برای اهداف آینده ناتو به رهبری آمریکا در آسیای میانه با تمویل مالی عربستان سعودی و آمریکا و برنامه‎ عمل آن از سوی آمریکا و تطبیق و اجرای آن به وسیله پاکستان صورت گرفت.

نزدیکی مسعود با روسیه و ایران و همچنان احساس آزادی‎خواهی و عدالت اجتماعی-سیاسی او نیز از جمله عوامل موثر بر شکل‎گیری تحریک طالبان به شمار می‎رود. تحریک طالبان با فکر و پول عربستان و آمریکا و سربازگیری از مدارس پاکستان با هدف تطبیق شریعت اسلامی توسط این کشور وارد خاک افغانستان شدند.

از سوی دیگر، حکمتیار به کمک و مدیریت آی.اس.آی در برابر ربانی و مسعود ایستاد و مسعود برای شکست حکمتیار در نزدیک به دوسال به طالبان کمک کرد. از این‎که برای مدیریت آینده افغانستان در آن زمان به مجاهدین هزاره به رهبری مزاری، نقش و جایگاهی در پاکستان تعریف نگردیده بود، آنها نیز در برابر حکومت اسلامی وقت به رهبری ربانی اقدام نمودند.

بریتانیا، آمریکا، عربستان و پاکستان با استفاده از فرصت و اهدافی که از قبل طراحی نموده بودند، اقدام به سربازگیری و در نهایت تسخیر افغانستان به وسیله تحریک طالبان کردند تا زمینه برای ورود به این کشور مساعد گردد. در ابتدا، مسعود برای از بین بردن حزب اسلامی به کمک تحریک طالبان شتافت؛ اما در فرجام مجبور به مقاومت در برابر این گروه شد. نکته مهم این است که حکومت از دست مسعود و ربانی گرفته و به اقتدار سنتی که بیشتر وابسته‎گی قومی داشت، به تحریک طالبان واگذار شد.

اما شکست طالبان در سال 2001 توسط نیروهای بین‎المللی به رهبری آمریکا با همکاری جبهه مقاومت به رهبری محمد قسیم فهیم باعث شد تا انگیزه اقتدارخواهی قومی دوباره پشتون‎ها مثل خلیل‎زاد، کرزی، غنی و ... بالا بگیرد و باعث گردد تا در اجلاس بن، کرزی به وسیله آمریکا به قدرت برسد. از این‎که نقش کرزی در دوره انتقالی و موقت سمبولیک بود، بعد از انتخابات دور اول حساسیت این موضوع باعث شد تا کرزی برای تضعیف جبهه شمال و بالاخره حذف آن به ویژه اقوام تاجیک، هزاره و اوزبیک تحریک طالبان را دوباره تمویل، تجهیز و تقویت کند. البته نباید فراموش کرد که در پشت این عمل کرزی، آمریکا نیز موافق بود؛ زیرا او نمی‎توانست بدون موافقت غرب دست به چنین اقدامی بزند.

ماموریت نسبتاً موفق کرزی را بعد از سال 2014 غنی عهده‎دار شد. غنی نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان را در ابتدا تضعیف کرد و بیشتر از 54 هزار آنها را به دست طالبان شهید ساخت. تجهیزات و امکانات پیش‎رفته نیروهای کوماندو‎ها و قطعات خاص را به تحریک طالبان واگذار کرد؛ قطعات خاصی را زیر نام قطعه سرخ طالبان ایجاد نمود؛ و در سال‎های 2017 و 2018 روابط خود را شبکه حقانی تحکیم بخشید تا در دور دوم انتخابات موفق به تسخیر دوباره قدرت شود، که شد. در ابتدا ولسوالی‎ها؛ اما در فرجام در 15 اگست 2021 قدرت را به تحریک طالبان براساس هدایت آمریکا و توافق‎نامه دوحه به‎گونه غیرمستقیم تسلیم نمود؛ تسلیمی که همه سیاست‎مداران پوشالی اقوام تاجیک، هزاره و اوزبیک را شوکه کرد و فراری ساخت.

چرا آمریکا به‎گونه عجولانه از افغانستان خارج شد؟

خروج عجولانه آمریکا از افغانستان در دو دوره صورت گرفت. دوره اول مربوط به سال‎های 2014 و 2015 و دور دوم، در سال 2021 صورت گرفت. اگر متوجه شده باشیم در این سال‎ها اتفاقات دیگری نیز در جهان و افغانستان افتاد: تصرف جزیره کریمه توسط روسیه، خروج آمریکا از توافق برجام با ایران، تقویت هرچه بیشتر تحریک طالبان، نشست‎های تحریک طالبان در دوحه، ایران، روسیه و در نهایت امضای توافق‎نامه میان تحریک طالبان و آمریکا در دوحه را برشمرد.

به باور اکثر کارشناسان، خروج عجولانه آمریکا در سال 2021 از افغانستان می‎تواند چهار دلیل عمده داشته باشد. نخست، خروج آمریکا از افغانستان به معنای شکست ناتو به رهبری آمریکا در این کشور محسوب می‎شود. این دلیل چندان منطقی نیست؛ زیرا آمریکا خود عامل تشکیل، تجهیز، به‎کارگیری و مدیریت و رهبری تحریک طالبان است. توافق دوحه عامل دوباره به قدرت رسیدن طالبان است. از سوی دیگر، اشرف غنی نیز مهره و مورد حمایت مستقیم آمریکا بود. غنی به دستور آمریکا افغانستان را به‎گونه موفقانه و بدون درگیری و مخالفت دیگر گروه‎ها به ویژه جبهه شمال به تحریک طالبان تسلیم نمود.

دوم، برخی دیگر از کارشناسان باور دارند که آمریکا به‎گونه عامدانه زمینه را مساعد ساخت تا فرصت‎ برای تطبیق مانورهای کشورهای روسیه، چین و ایران در کشورهای مختلف از جمله حمله به اوکراین، حمله به تایوان و همکاری روسیه، چین و ایران با تحریک طالبان در افغانستان ایجاد گردد. از یک سو، طوری که دیده می‎شود، 33 روز از حمله روسیه به اوکراین می‎گذرد؛ اما هنوز روسیه نتوانسته به اهدافی که می‎خواهد دست‎یابد. حمله نظامی روسیه به اوکراین از تعامل و راه دیپلوماسی به مبارزه اقتصادی کشورهای منطقه و جهان تبدیل گردید و ممکن است آمریکا با تبلیغاتی که دارد، چین را نیز درگیر این مبارزه نماید. از جانب دیگر، سفر وزیر امور خارجه چین و همزمان با آن سفر نماینده خاص و سفیر روسیه در افغانستان را از موارد دیگری دانست که در این روزها اتفاق ‎افتیده است. و آمریکا در واکنش به این سفر به افغانستان و ملاقات شان به سران طالبان، مذاکرات خود را با این گروه در دوحه به حالت تعلیق درآورده و روابط دیپلوماتیک خود را نیز قطع کرد. در واقع، با خروج آمریکا از افغانستان، باور روسیه و چین این است که آمریکا دیگر ابرقدرت جهانی نیست و جهان باید به دوقطبی شدن جهان و شکل‎گیری قدرت‎های منطقه‎ای تمکین کند؛ دیدگاهی که آمریکا از قبل انتظار بیان این نکته را از سوی روسیه و چین داشت. بنابراین، افغانستان یکی از کشورهایی است که می‎تواند در شکل‎گیری و مانور زدن به این قدرت‎ها به ویژه آمریکا از یک سو و روسیه و چین از جانب دیگر، مساعد باشد. در این مانور و شکل‎گیری قدرت‎های بزرگ، نقش کشورهای دیگری نظیر هندوستان، ایران، عربستان، ترکیه و پاکستان نیز بیشتر خواهد شد.

سوم، بی‎علاقه‎گی بایدن نسبت به افغانستان را نیز می‎توان مطرح نمود؛ زیرا بایدن باور دارد که افغانستان یک ملت واحد نیست و ما نمی‎توانیم در این کشور ملت‎سازی کنیم. برخی کارشناسان این باور بایدن را مناسب و به‎جا می‎دانند؛ زیرا جنگ‎های داخلی و اختلاقات میان اقوام چنان شدت یافته است که جبران آن بسیار دشوار و در برخی موارد ناممکن است؛ زیرا نزدیک به اکثریت مطلق سیاست‎مداران و رهبرانی که در مدت 20 سال اخیر در افغانستان فعالیت دارند یا رشد کرده اند، با گرایش‎های قومی، موفق به کسب قدرت هم در زمینه سیاسی و هم در عرصه اقتصادی بوده اند. با وجود فساد، دزدی‎های صدها و میلیون‎ها دالری، غصب زمین‎های عامه و شخصی، استفاده ابزاری از نام قوم، نژاد، مذهب و زبان از سوی این رهبران، هنوز مورد حمایت اقوام خود قرار دارند. این اقدام بین رهبران معمول بود؛ از کرزی و غنی شروع، تا نور، محقق، خلیلی، قانونی، فهیم، دوستم، طالبان، احزاب و غیره. مورد دیگری که می‎تواند مصداق باور بایدن باشد، این است که اقوام افغانستان از لحاظ جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی باهم تفاوت‎هایی دارند که نمی‎توان آن را نادیده گرفت.

 افغانستان از لحاظ جغرافیایی از طریق سلسله کوه‎های هندوکش به شمال و جنوب تقسیم گردیده؛ مناطق مرکزی با گرایش‎های مذهبی خاص، جنوب و شرق از لحاظ درون قومی متفاوت اند و همچنان، شمال نیز از لحاظ قومی باهم اختلافات دارند. نکته مهم دیگر این که اکثریت مطلق سیاست‎مداران و رهبران افغان، نه تنها انگیزه‎ای برای ملت شدن نداشتند؛ بلکه عامل تقویت نفاق و افزایش گرایش‎های قومی بوده اند. از رییس جمهور کرزی و غنی شروع، تا رهبران قومی و حزبی، همه برای رسیدن به اهداف خود، جامعه افغانستان را نسبت به هر زمان دیگر از روند ملت‎سازی و مردم‎سالاری دور ساختند و برای ایجاد ارزش‎ها و هنجار‎ها، منافع و هویت ملی مشترک کاری نکردند. علاوه براین، آنها برای تحمیل و تحویل نظر و دیدگاه قومی خود از هر ابزار دیگری نیز استفاده کردند.

چهارم، اکثر کارشناسان باور دارند که آمریکا دیگر جایگاه سیاسی، نظامی و به ویژه جایگاه نخست اقتصادی را در جهان ندارد؛ زیرا میزان مقروضیت آمریکا از مرز سه تریلیون دالر گذشته است؛ مصارف آمریکا در سرتاسر دنیا برای مدیریت جامعه جهانی بسیار بیشتر از انتظار است. آمریکا دیگر توان پرداخت این حد هزینه را برای مدیریت جهان ندارد. منابع نفتی خاور میانه به استثنای ایران روبه کاهش و حتا ختم شدن است؛ منابع مشهود بیشتر در کشورهایی مانند: ایران، روسیه و آسیای میانه است. ایران و آسیای میانه از لحاظ سیاسی، نظامی، اقتصادی و جغرافیایی بیشتر با روسیه، چین و هند پیوند دارند. برخی نیز به این باورند که آمریکا حتا تحمل گسترش روابط اقتصادی متحدین خود، مثل: آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، ترکیه و ... را با کشورهای دیگر ندارد.

بنابراین، پس از سه دهه اقتدار غرب بر جهان، اکنون زمینه برای شکل‎گیری قطب‎ دیگر قدرت مساعد گردیده است. این‎که آیا می‎توان نقش شکل‎گیری این قطب را که در دهه 90 با شکست اتحاد جماهیر شوروی از افغانستان صورت گرفته بود، دوباره به این کشور واگذار کرد یا اوکراین؟ پاسخ به این پرسش را زمان خواهد داد.

هدف طالبان در افغانستان چیست؟

برخوردها و عمل‎کردهای تحریک طالبان در نزدیک به هشت ماه نشان می‎دهد که این گروه بیشتر از دور قبل متعصب‎تر شده است. این در حالی است که سواد، دانش، و تجربه اقوام دیگر در مبارزه با تعصب و تعیین جایگاه شان بیشتر از پیش است. اگر متوجه شده باشیم، اکثر سران و سیاست‎مداران پشتون باور دارند که افغانستان 40 سال می‎شود که در بحران و نا امنی است؛ اما این گفته براساس مستندات تاریخی از استبداد، ظلم و قتل‎عام‎های شاهان گذشته، اشتباه است. زیرا، شکل‎گیری جغرافیای سیاسی افغانستان به دلیل تقابل قدرت‎های وقت نظیر روسیه در شمال، ایران و اروپا در غرب و بریتانیا در جنوب و شرق آسیا باعث گردید تا افغانستان امروزی به‎وجود بیاید.

البته نقش عبدالرحمان خان را در شکل‎گیری افغانستان کنونی نباید نادیده گرفت. او به قتل‎عام‎ها، ظلم و استبداد اقوام غیرپشتون، دست به هر کاری زد؛ نادرخان نیز ضمن ویرانی شمالی و شمال افغانستان، دست به قتل عام زد؛ امان الله خان نامه نوشت تا برنامه‎های نا تمام عبدالرحمان خان را انجام داده و تکمیل کند. این برنامه را کرزی به گونه نسبی؛ اما غنی به طور رسمی اعلام نمود که برنامه‎های قهرمان ملی امان الله خان را تکمیل می‎کند و تحریک طالبان به گونه قطعی با عوض کردن لباس از نکتایی و پطلون به لُنگی این انگیزه را بیشتر از دیگران دارند؛ حس انتقام آنها بیشتر از غنی و کرزی است. متاسفانه تنها دوره نسبتاً طلایی که در نزدیک به سه قرن مردم در افغانستان شاهد بوده، همانا 1343 تا 1352 یا دهه دموکراسی است. حتا همان دوره نیز از سوی سیاست‎مداران و رهبران قومی نظیر داوودخان قابل قبول نبود و روند نظام مردمی را به عنوان زنگ خطر از دست دادن اقتدار پشتون‎ها تلقی می‎کردند که باعث زوال شاهی مشروطه (نظامی که کرزی علاقه‎مند آن است) و شکل‎گیری نظام جمهوریت شد.

هدف اصلی طالبان متمرکزسازی و قومی‎سازی قدرت است، هدفی که رسیدن در دنیای امروزی به آن دشوار است. به همین دلیل، طالبان به بهانه تطبیق شریعت اسلامی، به دنبال جذب تعدادی از ملاها و افراد با گرایش افراطی اسلام و مذهب از میان اقوام دیگر به عنوان یک ابزار استفاده می‎کنند. استفاده ابزاری از ملاها و افراطیون اسلامی غیرپشتون توسط طالبان، متکی به برنامه‎های کوتاه‎مدت است و در درازمدت تمام این افراد را در ابتدا خلع قدرت و در فرجام از بین خواهند برد؛ کاری که طالبان در برابر رهبران طالب از اقوام اوزبیک و هزاره در مدت همین هشت ماه کرده اند.

با توجه به عمل‎کرد زودهنگام طالبان برای حذف فرماندهان غیرپشتون شان، موفقیت در رسیدن به اهداف درازمدت شان را ناممکن می کند و این منجر به شکل‎گیری گروه‎های مخالف به نام مقاومت شده است. باید توجه داشت که باور همه سیاست‎مداران پشتون چه غلجایی و چه درانی به نظام متمرکز است؛ نظامی که اقوام دیگر در آن در کوتاه‎مدت نقش نمادین داشته؛ اما در درازمدت مثل دوره‎های گذشته و آهسته آهسته حذف گردند. این هدف طالبان، عامل و انگیزه‎ای است که اقوام دیگر را به مبارزه در برابر این گروه نسبت به گذشته بیشتر وا می‎دارد.

استفاده ابزاری از نام دین، مذهب و اسلام از سوی طالبان اهداف ابتدایی و کوتاه‎مدت است. آنها در درازمدت طوری عمل خواهند نمود که شاهان دیگر مثل عبدالرحمان خان و دیگران کرده اند. مغزهای متفکر این گروه، کرزی، غنی، طاقت، اسماعیل یون، انوارالحق احدی و دیگران اند. ممکن است در آینده نزدیک شدت استبداد و ظلم طالبان با استفاده از نام دین نسبت به هشت ماه گذشته بیشتر شود؛ زیرا آنها این اعمال ظالمانه را در برابر کنش‎های جامعه جهانی به ویژه آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا بیشتر خواهند ساخت. به هر پیمانه روابط دیپلوماتیک غرب با تحریک طالبان خراب‎تر گردد، این گروه ظالم‎تر و وحشی‎تر عمل خواهد کرد؛ گفته‎هایی که هم رهبران طالبان و هم سخن‎گویان این گروه، مانند: ذبیح الله مجاهد بیان داشته اند.

به عنوان مثال: امارت اسلامی زمانی اجازه رفتن دختران بالای سن 13 را به مکاتب می‎دهد که جامعه جهانی آنها را به رسمیت بشناسد. به باور تحریک طالبان در صورتی که جامعه جهانی آنها را به رسمیت بشناسد، می‎توانند مخالفت‎ها و مقاومت‎های سایر اقوام را با ظلم و استبدادی که اکنون دارند، مدیریت کنند و حکومت متمرکز خود را به عنوان یک آرزو و واقعیت گذشته تحمیل نمایند؛ هدفی که تا کنون موفق به آن بوده اند.

هدف دیگر طالبان برای فشار بر جامعه جهانی، ایجاد، تحکیم و تقویت پایگاه‎های گروه‎های تروریستی در کشور است. اکثر کارشناسان این اقدام طالبان را ناشی از دو عامل می‎دانند. نخست، طالبان با این گروه چه در گذشته و چه حال همکاری و علاقه گسترده داشته اند؛ از اسامه بن لادن و داعش شروع تا شبکه حقانی و گروه‎های بزرگ و کوچک دیگر در کشمیر و وزیرستان شمالی و جنوبی، جنبش آزادی‎بخش بلوچستان در پاکستان نمونه‎هایی از این نوع همکاری و علاقه است. و طوری که دیده شده و مستند نیز است که مقدار زیادی از تجهیزات و تسلیحات نظامی ناتو و آمریکا به دست‎رس گروه‎های تروریستی همکار طالبان قرار گرفته است. در ضمن گروه‎های تروریستی دیگری مثل: گروه‎های چیچینی، اوزبیکستانی، تاجیکستانی و ایغورهای چین نیز در شمال افغانستان فعالیت دارند. با به قدرت رسیدن طالبان در کشور، فعالیت‎ها و تجهیز این گروه‎ها چندبرابر شده است.  

دوم، از این‎که طالبان یکی از ابزارهای استراتیژیک آمریکا به شمار می‎رود، تقویت گروه‎های تروریستی می‎تواند زمینه‎ساز حمله دوباره آمریکا به افغانستان برای رسیدن به اهداف اقتصادی و تضعیف روسیه و چین در آسیای میانه شود. این حمله نه تنها دور از امکان نیست؛ بلکه در آینده نزدیک اتفاق خواهد افتاد. اندیشه‎های راهبردی آمریکا باور دارند که استراتیژی عبارت است از: طرح برای تشکیل، تجهیز و به‏‎کارگیری نیروهای نظامی و سیاسی آمریکا با اتحاد موقت بین کشورها برای از بردن دشمنان بالفعل، بالقوه و یا صرفا تخیلی برای رسیدن به اهداف اقتصادی. بنابراین، هم دوره جهاد و هم حاکمیت طالبان در افغانستان از جمله عواملی اند که زمینه‎ساز ورود آمریکا در کشور شد. بنابراین، ایجاد، تحکیم، تجهیز و تقویت گروه‎های تروریستی مثل داعش و دیگران در افغانستان می‎تواند عامل مهم دیگری برای حمله دوباره آمریکا به این کشور باشد؛ زیرا، آمریکا نمی‎تواند هدف و انگیزه و دلیل حمله به این دشمن تخیلی جزء تقویت داعش و دیگر گروه‎های تروریستی توسط طالبان در افغانستان داشته باشد.

چرا مقاومت گسترده نیست؟

ممکن است در برابر تحریک طالبان، گروه‎های مختلفی هم از لحاظ رقابت درون قومی و میان قومی و هم از منظر حمایت و وابسته‎گی از سوی کشورهای گوناگون بیشتر شکل گیرد. تشکیل، تجهیز و تقویت این گروه‎ها نیاز به گرایش و حمایت قدرت‎های منطقه‎ای و جهانی دارد. کشورهای مختلفی مانند: آمریکا، روسیه، چین، هندوستان، ایران، ترکیه و ... علاقه‎مند به کمک به این گروه‎ها به عنوان ابزار دخالت و داشتن افراد نفوذی شان در افغانستان اند. از این‎که هنوز این گروه‎ها به گونه واقعی و ملموس نتوانسته شکل بگیرد و تشدید شود، ممکن است چهار دلیل عمده داشته باشد:

نخست، قدرت‎های بزرگ نظیر آمریکا منتظر بود که چه وقت علاقه روسیه و چین به تحریک طالبان بیشتر می‎شود. آیا کشورهای روسیه، چین و ایران می‎خواهند مانوری برای حمایت و همکاری با طالبان داشته باشند یا خیر؟ به نظر می‎رسد، این مانور در حال شکل‎‎گیری باشد؛ زیرا سفر وزیر امور خارجه چین و نماینده خاص و سفیر روسیه به افغانستان؛ برخلاف دوره قبلی مقاومت، بی‎علاقه‎گی ایران نسبت به همکاری با مقاومت در برابر طالبان و قرار ملاقات‎های آشکار و پنهان شان با تحریک طالبان، آمریکا را به واکنش وا داشته و مذاکرات عادی آمریکا با طالبان به حالت تعلیق درآمده است.

دوم، شدت تشکیل، تجهیز، به‎کارگیری و فعالیت‎های عملی گروه‎های مقاومتی با هدف آزادی، برابری، عدالت و نجات افغانستان از تجزیه و چندپارچه‎گی می‎تواند یکی از دلایل مطرح باشد. این نکته نیاز به بیان سه ریز دلیل دیگر دارد: نخست، وعده‎ای که تحریک طالبان برای ایجاد حکومت فراگیر داده است. و دوم، اختلاف دیدگاهی که بین رهبران قومی فراری غیرپشتون در کشورهای مختلف در مدیریت و رهبری این گروه‎ها است. اگرچه هدف این گروه‎ها واحد است؛ اما وابسته‎گی آنها به افراد و کشورهای مختلف باعث گردیده تا این مقاومت برای آزادی، برابری و عدالت عمل‎کرد ملموسی چشم‎گیری نداشته باشد. و سوم، همه رهبران فراری منتظر این هستند که گرایش، روابط و اقدام قدرت‎های بزرگ جهانی و منطقه‎ای، مثل: آمریکا، روسیه، چین، هندوستان، ترکیه، ایران، عربستان و پاکستان در برابر تحریک طالبان چگونه خواهد بود. به نظر می‎رسد این مسیر با سفر وزیر امور خارجه چین نماینده روسیه به افغانستان، در حال شکل‎گیری باشد.

سوم، گروه‎های مختلف مقاومت ملی برای آزادی، برابری، عدالت و نظام مردمی و غیر متمرکز سازی ساختار و نظام سیاسی هنوز در مدیریت و رهبری واحد باهم اختلاف دیدگاه دارند. هنوز عوامل نفوذی تحریک طالبان، مانند: ستانکزی، اتمر، غنی، کرزی و ... در میان آنان فعال اند. مقاومت‎گران بدون داشتن یک اتحاد و رهبری مشترک و واحد، نمی‎توانند در کوتاه‎مدت در برابر تحریک طالبان مبارزه کنند. ممکن است جنگ‎های چریکی پراکنده در هر گوشه افغانستان و به ویژه شمال و شمال شرق بیشتر شود؛ اما مدیریت و رهبری واحد می‎تواند آن را گسترده و موثر سازد.

از سوی دیگر، طالبان نزدیک به 100 میلیارد دالر تجهیزات و تسلیحات نظامی از آمریکا را به وسیله محمد اشرف غنی به ارث برده اند. موجودیت این امکانات، راه مبارزه و مقاومت پراکنده در برابر این گروه را دشوار ساخته است. اما با آن هم ممکن است این اختلاف‎ها در زمان کوتاه میان رهبران فراری از بین رفته و اقدام به مبارزه نمایند؛ زیرا چاره‎ای جزء این ندارند.

چهارم، دلیل نه چندان قوی این است که برخی از کارشناسان باور داشتند که ممکن است با گرم شدن هوا در مناطق مختلف کشور، جنگ‎های جبهه‎ای در برابر طالبان از سوی مقاومت‎گران آغاز گردیده و شدت بگیرد. اما با گذشت چند روز از سال نو خورشیدی، به نظر می‎رسد هنوز مقاومت به جایگاهی که باید داشته باشد، نرسیده است. هنوز خلاف آنچه درباره گروه‎های مقاومتی تصور می‎شد، این گروه‎ها هنوز دیدگاه و رهبری واحد برای مبارزه در برابر طالبان ندارند و مقاومت شان ملموس و چشم‎گیر که مناسب انتظار مردم باشد، نیست.

نتیجه

با توجه به تحلیل بالا و این‎که افغانستان همیشه دست‎خوش تحولات جهانی بوده، این‎بار کشور پیامد‎های بسیار پیچیده و خطرناکی، مانند: قتل‎عام‎ها، دربندکشیدن‎ها و در نهایت تجزیه را در پیش‎رو خواهد داشت. با توجه به این‎که بایدن علاقه‎ای به افغانستان و ملت‎شدن این کشور ندارد و حد اقل سه سال دیگر نیاز است تا سیاست آمریکا در قبال افغانستان تغییر کند؛ آن هم در صورتی ممکن است که رئیس جمهور بعدی آمریکا بایدن نباشد و یا تحرکات روسیه و چین و همکاری نزدیک این‎ها با طالبان باعث گردد تا سیاست‎ها و استراتیژی‎های کاربردی آمریکا در برابر طالبان را تغییر دهد. به نظر می‎رسد چنین اتفاقی در حال افتیدن است و ممکن است آینده افغانستان، تحریک طالبان و گروه‎های مختلف مقاومت در کشور نیز دست‎خوش تحول این اتفاق شود.

ظاهراً خواست مقاومت‎گران، آزادی، برابری، عدالت و غیرمتمرکز سازی نظام و ساختار سیاسی در کشور است. اگر این خواست را اصل بدانیم؛ این چیزی است که از سوی طالبان غیرقابل پذیرش می‎باشد؛ زیرا خواست طالبان متمرکزسازی، استبدادی‎سازی و قومی‎سازی نظام و ساختار سیاسی است. این دو خواست کاملاً در تضاد باهم قرار دارند. برخی از مقاومت‎گران به این باور دارند، از این‎که افغانستان نتوانسته در نزدیک به سه قرن ملت واحد شود، بنابراین، نیازی به ملت‎شدن و ملت‎سازی نیست و امکان این‎که تمام اقوام در یک کشور واحد به نام افغانستان زندگی کنند، نا ممکن است.

در صورتی که قطب‎ دیگر قدرت در جهان به وسیله روسیه و چین شکل بگیرد، ممکن است این تحول جهانی باعث شکل‎گیری و گسترش فعالیت‎های سیاسی و اقتصادی قدرت‎های بیشتر منطقه‎ای نظیر هند، ترکیه و ایران نیز شود. ممکن است از یک سو، این تحول باعث گردد تا حمایت‎های خود برای رسیدن به اهداف و گرایش‎های سیاسی و اقتصادی در افغانستان را بیشتر سازند و از جانب دیگر، اختلافات و فاصله‎ عمیقی که میان اقوام در سال‎های دراز و به ویژه در سال‎های اخیر ایجاد گردیده، مانند: کوریای شمالی و جنوبی، آلمان شرق و آلمان غرب، یمن شمالی و جنوبی، سودان شمالی و سودان جنوبی، افغانستان نیز به تجزیه نزدیک شود؛ چیزی که نویسند به آن چندان معتقد نیست؛ اما واقعیت‎های موجود چنین طرحی را دور از امکان نمی‎بیند.

با توجه به نکات بالا و پیامدهای ناگوار احتمالی در آینده، نویسند به این باور است که اگر مردم افغانستان هم‎دیگر را بپذیرند، برای تعریف و تجدید نظر هنجارها و ارزش‎های ملی باهم به بحث بنشینند، تا تعریف مناسب‎تری از هویت و منافع ملی شکل بگیرد، ساختار و نظام سیاسی قابل قبول به همه مردم افغانستان به وجود بیاید، نظام مردمی به جای نظام امارتی شکل گیرد، ممکن است نه تنها جغرافیای سیاسی موجود افغانستان حفظ می‎شود، که راهی برای رشد و توسعه جامعه بعد از نزدیک به سه قرن ایجاد خواهد شد. اما نباید واقعیت‎های موجود افغانستان را نادیده گرفت؛ نفاق، نابرابری، بی‌عدالتی، ظلم و استبداد چه در گذشته و چه در حال به وسیله تحریک طالبان در برابر مردم و به ویژه زنان چنان فاصله عمیقی میان اقوام ایجاد کند که نه طالبان توان کنترول آن را خواهند داشته و نه جامعه جهانی.