نشست کندهار؛ معامله طالبان توسط آی.اس.آی

مقدمه

بیشتر از یک هفته از نشست درون‎گروهی طالبان در کندهار می‎گذرد؛ اما هنوز کارشناسان و رسانه‎ها و کاربران رسانه‎های اجتماعی جزئیاتی از این نشست ارائه نکرده اند. اکثر رسانه‎ها و کارشناسان، هدف از برگزاری این نشست را حل اختلافات درون‎گروهی تحریک طالبان به ویژه شبکه حقانی و ملابردار (قوم غلجایی و قوم درانی)، تغییر در کابینه و چگونه‎گی عملکرد آنان برای به رسمیت شناختن توسط جامعه جهانی بیان کرده اند. حتا اکثر رسانه‎ها دست به شایعه‎پراکنی نیز زده‎اند که گویا در کابینه سرپرست طالبان تغییراتی وارد گردیده است. همه گمانه‎زنی‎ها و پخش شایعات ناشی از بسته بودن مدیریت نظام اطلاع‎رسانی این گروه است.

درواقع، هدف از برگزاری نشست سه روزه و مرموز کابینه سرپرست طالبان به رهبری ملا هبت‎الله، تغییر در کابینه و حل اختلافات درون‎گروهی شان نبود؛ بلکه این گروه به دستور آی.اس.آی به دنبال محدودسازی روابط با آمریکا، تحکیم روابط نزدیک با کشورهای همسایه به ویژه چین و روسیه است. هدف دیگری که طالبان در این نشست داشتند، تطبیق به قول آنها شریعت اسلامی و به همین بهانه اعمال محدودیت‎های بیشتر بر مردم، رسانه‎ها و فعالان مدنی و سیاسی بود.

در این مقاله ضمن اشاره مبنی بر رد این شایعات، به اعمال محدودیت‎های تحریک طالبان بر مردم در افغانستان، معامله این گروه توسط آی.اس.آی پاکستان به عنوان یک ابزار با چین، روسیه و ایران و پیامدهای احتمالی تصامیم در نشست کندهار می‎پردازیم؛ اما پیش از آن، این نکته را باید مدنظر قرار داد که سیاست‎مداران اطلاعات را به دو گونه دسته‎بندی می‎نمایند؛ اطلاعات قابل پخش و نشر به وسیله رسانه‎ها (تغذیه رسانه‎ها) و اطلاعاتی که قابل پخش و نشر نیستند. درواقع، نشست سه روزه رهبران تحریک طالبان، علاوه بر تصامیم بزرگ و مهمی که در این نشست گرفتند، برخی نکات را به عنوان تغذیه رسانه‎ای به وسایل ارتباط همگانی شریک ساختند تا کارشناسان و رسانه‎ها را اغفال نمایند که رهبر طالبان گفته اگر توان می‎داشت به همه مردم معاش پرداخت می‎کردند و ....

اختلافات درون‎گروهی طالبان

درواقع، هیچ گروهی بدون اختلاف دیدگاه شکل‎ نمی‎گیرد؛ اما این اختلاف ممکن است بزرگ یا کوچک باشد. میان رهبران تحریک طالبان اختلافات درون‎گروهی به ویژه شبکه حقانی و ملابرادر وجود دارد؛ اما این اختلاف به حدی نیست که باعث چند دسته‎گی، جنگ و در نهایت فروپاشی وضعیت کنونی تحریک طالبان گردد. این نکته را نباید از یاد برد که طالب، طالب است؛ خوب و بد وجود ندارد؛ همه آنها از وضعیت موجود، شاد به نظر می‎رسند. نکته مهم این است که تحریک طالبان خود دست به پخش و نشر شایعاتی مبنی بر وجود اختلاف میان شان جهت مصروف ساختن هم رسانه‎های همگانی و کارشناسان و هم مخالفین تحریک طالبان و فراری‎ها زده اند؛ زیرا هنوز فراری‎ها باهم اختلاف دیدگاه دارند و انتظار دارند تا طالبان آنها را بپذیرد ویا جامعه جهانی طالبان را وادار به تمکین به خواسته شان برای ایجاد حکومت فراگیر نمایند و فراری‎ها با همکاری آمریکا دوباره برمی‎گردند. یکی از اثرات پخش این شایعات، امیدواری فراری‎ها به برگشت و عدم همکاری آنها با جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود نیز است.

مدیریت پخش این شایعات را تیمی از آی.اس.آی پاکستان در کابل به عهده دارد که بیشتر در سه محل کابل سرینا، انترکانتیننتال و وزیرمحمد اکبرخان برنامه‎ عمل آن تدوین می‎گردد. در بین تحریک طالبان هیچ رهبر و سرتیمی نیست که با پاکستان دشمنی داشته باشد، اکثر اختلافاتی که به ویژه در سرحدات و دروازه‎های مرزی طورخم و سپین بولدک کندهار مشاهده می‎شود، ناشی احساسات برخی از سربازان طالبان است نه رهبران این گروه.

بنابراین، اختلاف دیدگاهی که باعث تضعیف این گروه و فروپاشی آنها از درون گردد، وجود ندارد؛ مگر این‎که آی.اس.آی پاکستان بخواهد. در برخی موارد اختلافاتی اگر وجود دارد، بیشتر ناشی از هدف پاکستان برای تشکیل حکومت فراگیر و بازی دوگانه این کشور در قبال جامعه جهانی است که اهداف اقتصادی، سیاسی و اطلاعاتی این کشور را در آینده برآورده می‎سازد.

تغییر در کابینه

کابینه سرپرست طالبان براساس مدیریت آی.اس.آی و تصمیم رهبران طالبان با توجه به نقشی که در جریان 20 سال گذشته و مذاکره‎کنندگان این گروه با آمریکا داشته اند، شکل گرفته است. اکثر افرادی که وابسته‎گی بیشتر به غرب داشتند، قبلاً از صحنه اصلی سیاست طالبان برداشته شده اند؛ به عنوان مثال، ستانکزی، ملابرادر و حنفی از جمله این افراد اند. باوجود تلاش آمریکا برای مدیریت وازرت امور خارجه طالبان و رئیس‎الوزرا، با توجه به نقش استراتیژیک آی.اس.آی پاکستان در میان این گروه، هنوز نتوانسته به موفقیتی دست‎یابد. درواقع، اکثریت مطلق و تصمیم‎گیر افراد در کابینه سرپرست تحریک طالبان شامل لیست سیاه سازمان ملل و ناتو اند. اگر تغییر در کابینه طالبان برای به رسمیت شناختن از سوی جامعه جهانی صورت گیرد، همه اعضای کابینه آنها باید تغییر کنند؛ اقدامی که در میان تحریک طالبان نه منطقی و نه در شرایط کنونی ممکن است.

نکته دیگر این است که در میان اعضای کابینه سرپرست طالبان برخی از وزرا و معاونین هم با سیاست‎‏مداران پاکستان و هم با آی.اس.آی ارتباط مستقیم دارند. مانند: افراد وابسته به شبکه حقانی؛ اما در بعضی دیگر میزان این وابسته‎گی کم‎تر است. این شایعه نیز به‎جاست که ملابرادر در پاکستان زندانی بود و اکنون با این کشور مخالفت دارد؛ اما این مخالفت در حدی نیست که منتج به تضعیف یا تسلیم شدن طالبان به خواست جامعه جهانی گردد.

ممکن است پاکستان این اختلاف را تنها با گرو‎گان‎گیری اعضای خانواده ملابرادر در پاکستان مثل سایر رهبران این گروه، مدیریت کند. همان‎طور که ملاهبت‎الله یک فرد مرموز و مجهول است؛ رئیس‎الوزرا کابینه سرپرست طالبان نیز همین نقش را دارد؛ رهبر مرموز تطبیق‎کننده سیاست‎های پنهان آی.اس.آی و دیگری به گونه نمادین با چند پاکت نصوار و نصواردانی در کابینه طالبان حضور دارد و هر از گاهی پیامبر را نیز در خواب می‎بیند، که این خود مدیریت یک‎دست این گروه را به نمایش می‎گذارد.

بنابراین، هنوز تغییراتی که انتظار مخالفین، فراری‏ها و جامعه جهانی برای به رسمیت شناختن تحریک طالبان مطرح است، ممکن نیست. این امکان زمانی فراهم خواهد شد که تغییرات در رأس امور سیاسی پاکستان و تصمیم آی.اس.آی برای رسیدن به اهداف غرب فراهم گردد؛ تغییر در سطح نخست وزیری و وزیر امور خارجه پاکستان به گونه نسبی می‎تواند باعث تغییر در رویکرد پاکستان نسبت به افغانستان به ویژه طالبان گردد.

اعمال محدودیت‎های بیشتر بر جامعه

در نشست سه روزه کابینه سرپرست طالبان، روی برخورد این گروه با مردم، رسانه‎ها و فعالان مدنی و سیاسی بحث‎های زیادی صورت گرفته سر انجام تصمیم تحریک طالبان به این شده تا محدودیت‎های‎ بیشتری بر جامعه وضع نمایند.

تحریک طالبان، علاوه بر تأکید بر مانع شدن دختران بالای 12 سال از رفتن به مکتب، اقدام به اعمال محدودیت‎های دیگری نیز می‎کنند. این محدودیت‎ها در زمینه‎های مختلف اعمال خواهد شد. اعمال محدودیت‎های فردی که سه هدف را دنبال می‎کند. نخست، تطبیق شریعت اسلامی که طالبان می‎خواهند نه اسلام؛ دوم، آنها نمی‎خواهند افرادی که در 20 سال گذشته در ادارات دولتی کار می‎کردند، اکنون هم کار کنند. طالبان به بهانه ریش، موی سر، لباس و در اکثر موارد با برخورد قومی کارمندان دولتی را از کار برکنار می‎نمایند؛ سوم، به همین بهانه طالبان می‎خواهند از مردمی که با آنها نیستند یا نبودند، انتقام بگیرند؛ از لت و کوب شروع تا کشتن جوانان را ملاک توجه قرار داده اند.

درواقع، تحریک طالبان دو تغییر را نسبت به جامعه افغانستان و جامعه جهانی در برنامه دارند: نخست، اعمال محدودیت‎های 24 سال قبل را به گونه تدریجی نه آنی؛ و دوم، استفاده از اطلاعات فریب‎کارانه و دروغ به منظور مدیریت افکار عمومی سیاست‎مداران جهانی.

تحریک طالبان فعالیت‎های رسانه‎ای را در ابتدا محدود می‎نمایند؛ اما هدف مهم آنها ایجاد شبکه‎های تلویزیونی جدید به کمک کشورهایی نظیر پاکستان، چین، روسیه و کشورهای عربی در افغانستان است، تا آهسته آهسته تغییر در ساختار اطلاع‎رسانی صورت پذیرد. آنها باور دارند که رسانه‎های فعال کنونی بیشتر وابسته به غرب به ویژه آمریکا اند و برای تحریک طالبان نه تنها سودی ندارد؛ بلکه در برابر این گروه قرار دارند.

تصمیم نشست کندهار به این شده تا با استفاده از ابزارهای ممکن مانع فعالیت‎ها و تظاهرات و انتقادهای مدنی و سیاسی افراد حد اقل در شهرهای بزرگ نظیر کابل، هرات، بلخ و ... شوند. آنها در روزهای آینده فعالیت‎های رسانه‎های اجتماعی را نیز محدود؛ امامان مساجد را از گروه خود استخدام؛ شبکه‎های مدنی و سیاسی خود را ایجاد؛ رفتن گروهی به مناطق و محل‎های تفریحی ممنوع؛ و گشت و گذار زنان را منع می‎نمایند.

تحکیم روابط طالبان به کشورهای همسایه و روسیه

نشست کابینه سرپرست طالبان به رهبری گویا ملا هبت‎الله به دستور آی.اس.آی پاکستان با گذشت نزدیک به هشت ماه برگزار شد. طالبان در این نشست به دستور پاکستان تصمیم به این گرفتند تا با کشورهای همسایه افغانستان به ویژه چین و روسیه روابط نزدیک داشته باشند. پیامد این نشست منجر به شکست استراتیژیک دوباره تحریک طالبان می‎گردد؛ زیرا تحریک طالبان مثل سیاست‎مداران پاکستان ابزار دست سیاست‎های استراتیژیک آی.اس.آی که ساخته و پرداخته غرب است، می‎باشد.

آی.اس.آی پاکستان هم عمران خان را وسیله قرار داد تا با روسیه و چین نزدیک شود و هم به تحریک طالبان دستور داد تا به تحکیم روابط با چین، روسیه و ایران عملاً اقدام کنند. روابط تحریک طالبان با این کشورها با توجه به این‎که آی.اس.آی پاکستان نیروی قوی نظامی، اطلاعاتی و نیابتی بریتانیا و آمریکا حد اقل در مدت 40 سال اخیر بوده است، به دستور این کشورها بعد از سال 2014 شکل گرفته است. برای تقویت این روابط کرزی و برخی افراد دیگر در داخل افغانستان نیز نقش داشته اند. از جانب دیگر، با وجود این‎که پاکستان روابط عمیق استراتیژیک با چین دارد و به قول مقامات هندی، پاکستان حتا 15 درصد از خاک کشمیر را به چین تسلیم نموده و مرزهای خود برای مبارزه با هند را تقویت بخشیده، بازهم وابسته‎گی بیشتر به غرب به ویژه بریتانیا و آمریکا دارد.

براین اساس، هم عمل‎کردهای سیاست‎مداران پاکستان و هم عمل‎کرد مزدوران آی.اس.آی در افغانستان به ویژه تحریک طالبان باهم مشابه اند و پیامدهای مشابه نیز خواهند داشت. مانند: آینده پرویز مشرف و طالبان و اکنون عمران و طالبان.

از این‎که چین علاقه‎مند به سرمایه‎گذاری و گسترش روابط اقتصادی و جغرافیای اقتصادی و سیاسی خود از راه پذیرش مخاطره (ریسک) نیست و نمی‎تواند مانند غرب کمک‎های ملیارد دالری به افغانستان نماید؛ بنابراین، ممکن است این تصمیم طالبان و عمل‎کرد عمران خان در ماه گذشته باعث گردد تا آی.اس.آی یک‎بار دیگر نزدیکی خود را با غرب بیشتر نموده و از این بازی دوگانه‎ای که هم با غرب و هم با شرق دارد، به سود خود استفاده نماید. اما، تصامیم اخیر طالبان در کندهار هم به تحریک طالبان و هم به جغرافیایی افغانستان پیامدهای منفی خواهد داشت؛ زیرا طالبان نسبت به هر زمینه دیگر، نیازمند به کمک‎های مالی و اقتصادی کشورهایی است که می‎خواهند با این گروه روابط سیاسی داشته باشند که ارائه این کمک‎ها از سوی چین، روسیه و ایران ممکن نیست.

روابط ایران مانند پاکستان با طالبان دوگانه است. ایران از طالبان در هراس است؛ زیرا گمان ایران این است که ممکن طالبان با امریکا رابطه داشته باشد و از طریق این گروه به ایران مشکل خلق کنند.

در ظاهر، ایران روابط خود با طالبان را خوب ساخته تا از گزند آن روزی در امان باشد که آمریکا طالبان را به عنوان ابزار در برابر ایران استفاده کند. از این رو، ایران می‎کوشد افراد نفوذی خود را در میان تحریک طالبان به ویژه در مناطق غربی افغانستان داشته باشد. از جانب دیگر، دفاتری برای جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود در تهران و مشهد ایجاد کرده تا از این طریق در صورت هم‎سویی تحریک طالبان با غرب و به ویژه امریکا، از این گروه برای تضعیف طالبان استفاده کند. سیاست‎های ایران نسبت به افغانستان وابسته به گرایش‎های جهانی نیست؛ بلکه بیشتر ابزاری و کوتاه‎مدت است.  

با وجود این‎که دیدگاه سیاسی و حاکم طالبان برای نظام داری و حکم‎رانی مانند کشورهای شرقی مثل چین، روسیه، ایران و کشورهای آسیای میانه به گونه استبدادی متمرکز است؛ اما وابسته‎گی این گروه به آی.اس.آی و کمک‎های مالی و اقتصادی غرب به افغانستان بیشتر است. ناگفته پیداست که تحریک طالبان زاده غرب و حکومت نیز از طریق آمریکا بدون جنگ به طالبان تسلیم داده شد. از این‎که تحریک طالبان مستقلانه عمل نمی‎کند و حتا بیشتر از آمریکا به دهل آی.اس.آی پاکستان می‎چرخد، ممکن است آینده خوبی در قبال نداشته باشند. بنابراین، آمریکا برای طالبان اصل است و چین و روسیه فرع. پس هرکس که از اصل خود رو گرداند، یا به وصل اقدام می‎کند ویا هم عاقبتش ویرانی خواهد بود. تصمیم طالبان در نشست کندهار باعث شد تا این گروه دوباره شکست بخورد. با وجود نزدیکی روابط طالبان با چین، روسیه و ایران بعد از سال 2014 بیشتر شده؛ اما مدیریت این گروه هنوز در دست آی.اس.آی است. بنابراین، آی.اس.آی این گروه را برای خوشنودی دوباره غرب از پاکستان، مانند عمران خان یا از سیاست و اقتدار حذف ویا وادار به پذیرش حکومت فراگیر خواهد کرد.

با این حال، روابط تحریک طالبان با آمریکا گذشته درازمدت و 25 ساله دارد و آمریکا می‎خواهد این روابط را با یک استراتیژی متفاوت‎تر مدیریت کند تا هم برای مداخله چین، روسیه و ایران زمینه‎سازی کند و هم زمینه را برای ورود دوباره به افغانستان مساعد گرداند. البته این استراتیژی زمانی تغییر خواهد کرد که در انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکا جو بایدن به قدرت نرسد. از این‎که پاکستان از لحاظ اقتصادی نیازمند غرب به ویژه آمریکا و از لحاظ اطلاعاتی و سیاسی گرایش به بریتانیا دارد، ممکن است روابطی که طالبان با چین و روسیه تامین کرده اند، پایدار نماند؛ زیرا سیاست پاکستان همان‎طور که با جهان دوگانه است، با طالبان نیز برخورد ابزاری و دوگانه دارد. با وجود این‎که تحریک طالبان آمریکا را عامل شکست شان از افغانستان می‎دانند و به همین دلیل نیز روابط خود را با کشورهای چین و روسیه نزدیک نموده اند؛ اما عمیقاً نگران وضعیت کنونی و آینده اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود نیز هستند. اکثر رهبران طالبان سیاست‎های دوگانه پاکستان را می‎دانند؛ اما به دلیل گروگان‎گیری خانواده‎های شان به وسیله آی.اس.آی و علاقه زیادی که به مناطق خیبر پشتونخواه دارند، از منافع افغانستان گذشته اند.

آمریکا می‎خواهد تا رهبر مرموز و کابینه سرپرست طالبان را تحت مدیریت خود داشته باشد؛ انتظاری که در جغرافیای کنونی افغانستان دشوار است؛ اما این دشواری را آی.اس.آی به خوبی مدیریت نموده است. با وجود این، وابسته‎گی بیشتر طالبان به پاکستان و معامله طالبان توسط پاکستان با چین و روسیه از جمله دلایل عمده‎ای است که روند مدیریت طالبان به وسیله آمریکا را دشوار ساخته و به همین دلیل تحریک طالبان نه به عنوان یک متحد؛ بلکه به عنوان یک ابزار مورد استفاده سیاست‎های کلان جهانی از طریق پاکستان قرار گرفته است. با وجود روابط گذشته بیشتر از 40 ساله آمریکا و بریتانیا با پاکستان، به گفته برخی منابع هنوز صدای پهپادهای اطلاعاتی آمریکا در ولایت کندهار از هوا شنیده می‎شوند. ممکن است هدف از این پهپادها نظارت از منطقه‎ای باشد که ملاهبت الله در آن زندگی می‎کند. این اقدام آمریکا ممکن است نوعی بی اعتمادی این کشور نسبت به هم پاکستان و هم تحریک طالبان باشد.

منابع می‎گویند که ملا هبت‎الله در محله‏ای به نام منزل باغ مربوط به ناحیه دهم شهر کندهار زندگی می‎کند. به باور برخی از کارشناسان، از این‎که پاکستان به عنوان مؤسس تحریک طالبان، توانسته طالبان را در یک بازی دوگانه و ابزاری قرار دهد، سیاست کنونی تحریک طالبان و تصامیمی که اتخاذ کرده اند، ناشی از ابهاماتی است که پاکستان در تصمیم‎گیری برای آینده اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود دارد؛ چون پاکستان می‎خواهد وابسته‎گی کمک‎های اقتصادی غرب را کاهش داده و به کمک چین و دیگر کشورهای عربی راه‎های مواصلاتی آسیای میانه را ایجاد و تقویت کند. اما نویسنده به این باور است، که آمریکا می‎تواند بهتر از کشورهای دیگر مثل چین منافع پاکستان را تامین کند. بنابراین، آی.اس.آی پاکستان برای اعتمادسازی بین خودش و غرب دو کار را انجام خواهند داد: نخست، عمران خان را از قدرت برکنار خواهند کرد؛ و دوم، یا طالبان را وادار به تمکین به خواست جامعه جهانی برای ایجاد حکومت فراگیر خواهند کرد و یا هم بازی ابزاری تحریک طالبان تمام و این گروه از جغرافیای افغانستان محو خواهد شد.

نتیجه و پیامد

با توجه به نکات بالا، در نشست کندهار دو تصمیم بسیار مهم و چند تصمیم حاشیه‎ای گرفته شد. به نظر می‎رسد مدیریت هردو تصمیم را پاکستان داشته است. تصمیم نخست، تغییر رویکرد طالبان از غرب به شرق است که وابسته‎گی اقتصادی، سیاسی و امنیتی پاکستان را از سوی این گروه به تصویر می‎کشد. قابل یادآوری است که روابط پاکستان با غرب گذشته تاریخی به عمر این کشور دارد. دیده شود که دنیای دو قطبی با حفظ قدرت‎های منطقه‎ای شکل خواهد گرفت یا نه؛ زیرا تحریک طالبان ابزار دست بازی‎های پاکستان است.

تصمیم دوم، وضع محدودیت‎هایی به باور این گروه اسلامی بر مردم، رسانه‎ها و فعالان مدنی و سیاسی و حذف رسانه‎های 20 سال گذشته به گونه تدریجی به ویژه رسانه‎های غربی در کشور و جای‎گزین‎سازی رسانه‎های تلویزیونی دیگر به کمک پاکستان، چین و روسیه در جامعه در مطابقت با سیاست‎های ارتباطی و رسانه‎ای این گروه است.

در صورتی‎که مدیریت جهانی با رویکردهای غربی به پیش برود، هدف آی.اس.آی پاکستان در کوتاه‎مدت برکناری عمران خان از قدرت و از بین بردن تحریک طالبان خواهد بود؛ اما اگر روند این مدیریت تغییر یابد، در درازمدت پاکستان نقطه عطف روابط اقتصادی از کشورهای عربی و چین با آسیای میانه خواهد شد. تصمیم نخست، از سوی پاکستان برای استفاده از گزینه‎های بعدی در برابر طالبان برای حاکمیت هژمونی غربی؛ و تصمیم دوم، برای تحکیم روابط با کشورهای همسایه افغانستان و روسیه برای اهداف اقتصادی می‎باشد. بنابراین، تصمیمی که تحریک طالبان در نشست سه روزه کندهار اتخاذ کرده‎اند، مستقلانه نبوده؛ بلکه همگام با سیاست‎هایی است که سیاست‎مداران پاکستان به ویژه آی.اس.آی دارد. ‎