داعش و آینده رهبران محلی و قومی افغانستان

مقدمه

هم‎زمان با تشدید ناامنی‎ها، افزایش گروه‎های مقاومت و آزادی در برابر طالبان و انفجارهای اخیر، از دو هفته به این سو، اتهاماتی از سوی رسانه‌ تسنیم در برابر مارشال دوستم مطرح گردید. خبرگزاری تسنیم یکی از رسانه‎های تبلیغاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران می‎باشد. اگرچه در سال‎های اخیر ادعاهای دست‎داشتن برخی حلقات و مقامات رسمی افغانستان با گروه داعش مطرح بوده است؛ اما این ادعاها به درشتی نقش مارشال دوستم در تجهیز و تقویت داعش نبوده است.

در سال 2015، هم در رسانه‎های اجتماعی و هم در برخی از رسانه‎های همگانی افغانستان ادعا گردید که محمد حنیف اتمر به دستور محمد اشرف غنی مسوولیت پروژه تقویت داعش در شمال افغانستان را به ارزش پنج میلیارد دالر آمریکایی داشته است. بعدها این ماموریت به محمد معصوم ستانکزی سپرده شد. در آن زمان، مخالفت‎های زیادی میان مارشال دوستم، محمد محقق و عطا محمد نور با حکومت وقت بیشتر گردید. از اینکه برنامه خروج آمریکا از افغانستان بعد از سال 2018 قطعی گردیده بود، ماموریت عملیاتی تخلیه و تسلیم‎دهی مناطق مختلف به تحریک طالبان مطرح شد و مدیریت تجهیز و تقویت داعش نسبتاً بطی پیش رفت. با به قدرت رسیدن گروه طالبان، امکان تقویت گروه‎های تروریستی در کشور بیشتر و زمینه مساعد گردید تا کشورهای مختلف از جمله پاکستان، ایران، روسیه، تاجیکستان، اوزبیکستان و حتا کشورهای عضو ناتو مثل بریتانیا و آمریکا در تقویت این گروه‎ها برای منافع خویش نقش داشته باشند. حالا پرسش اینجاست که چرا مارشال دوستم از سوی ایران به عنوان حامی و تقویت‎کننده پروژه داعش در افغانستان است؟ ایران از افغانستان چه انتظار دارد؟ برنامه پاکستان در افغانستان نسبت به این پروژه چیست؟ نویسنده این مقاله به تحلیل و دریافت پاسخ‎ به این پرسش‎ها پرداخته است.

پیشینه داعش

گروه داعش به رهبری ابوبکر البغدادی در سال 2014 زمانی در عراق و سوریه شکل گرفت که نیروهای آمریکایی از عراق بیرون شدند. علاوه بر گروه داعش، گروه‎ دیگری زیر نام النصر نیز با نیروهای دولتی سوریه در نبرد بود. گروه داعش مبارزات خود را زیر این نام در کشورهای مختلف از جمله عراق، سوریه، لیبیا، نیجریا و افغانستان آغاز نمود. بعد از به قدرت رسیدن اشرف غنی در سال 2014، برنامه‎هایی برای مدیریت پروژه داعش در مناطق مختلف به ویژه شمال افغانستان مطرح گردید. هدف این پروژه گسترش فعالیت‎های داعش در شمال و شمال شرق کشور بود. در آن زمان مدیریت داخلی آن را اشرف غنی و کارهای عملیاتی و تقویت این گروه را محمد حنیف اتمر به عهده داشت. بعد از کناره‎گیری محمد حنیف اتمر از مشاوریت شورای امنیت ملی، مدیریت تقویت این گروه را محمد معصوم ستانکزی، رئیس امنیت ملی حکومت وقت کشور به عهده گرفت. به باور بعضی از کارشناسان سیاسی، ارزش این پروژه برای مدت پنج سال مبلغ پنج میلیارد دالر بود. از این‎که مدیریت پروژه تقویت داعش را غنی و در بعضی موارد عبدالله نیز به پیش می‎برد، اختلافات میان پاکستان و حکومت افغانستان بیشتر گردید؛ زیرا بعد از نزدیک به 35 سال ماموریتی که پاکستان به گونه موفقانه مجاهدین و طالبان را مدیریت می‎نمود، از این کشور به تجاران سیاسی، فسادپیشه‎گان و وطن‎فروشان داخلی افغانستان سپرده شد. این اختلافات باعث گردید تا داعش یک پروژه نه چندان موفق شکل بگیرد.

نقش رهبران افغانستان در تقویت داعش

محمد اشرف غنی و تیم کاری او برای مدیریت تقویت پروژه داعش در افغانستان به مخالفت‎های رهبران محلی در مناطق شرقی و شمال و شمال شرق روبه‎رو گردید. ظاهر قدیر، فرزند حاجی قدیر، چندین تن از افراد وابسته به پروژه داعش را در سال 2015 در ولایت ننگرهار سربرید و این اقدام او باعث گردید تا دولت وقت ده‎ها فرد وابسته به ظاهر قدیر را در امنیت ملی ننگرهار استخدام کند. درواقع، این نخستین باج‎دهی غنی برای مدیریت رهبران محلی و عبور از ممانعت پروژه داعش بود. او از مبارزه در برابر داعش گفت؛ اما از محاکم صحرایی سخت انتقاد کرده و راه‎های مسالمت‎آمیز را برای مدیریت رهبران محلی در پیش گرفت.

غنی و تیم کاری اش در شمال افغانستان نیز با مقاومت‎های عطا محمد نور، مارشال دوستم و محمد محقق روبه‎رو گردید. درواقع این مقاومت برای حذف پروژه داعش نه؛ بلکه برای نقش داشتن آنها در این پروژه و اخذ امتیازاتی از این مجرا بود. جامعه سیاسی و رهبران محلی به حدی آکنده به فساد سیاسی، اقتصادی، نظامی و اداری بودند که حتا برای مادر وطن هم از هیچ جفایی دریغ نمی‎ورزیدند. در این جفا از کرزی و غنی شروع تا رهبران جهادی، خلق و پرچم و افراد آمده از غرب همه دست به دست هم دادند. درواقع، هیچ‎یک از رهبران افغانستان برنامه‎ای برای ثبات افغانستان نداشتند. همه به نوبه خود این وطن را دست به دست فروختند. در آن زمان، غنی با وارد ساختن اتهامات به مارشال دوستم، تصمیم به یا حذف ویا تبعید او گرفت. همچنان عطا محمد نور را به وسیله عبدالله ابتدا تضعیف و بعداً از عنوان امپراتور شمال به یک فرد بی‎کار مبدل نمود تا بتواند این پروژه را مدیریت کند، اما نتوانست؛ زیرا غنی نمی‎توانست روی اقوام تاجیک، هزاره و اوزبیک نفوذ داشته باشد. قوم پشتون نیز مسیر شان معلوم بود؛ آنها یا در حکومت غنی بودند یا با تحریک طالبان. از این جهت، غنی نتوانست در این پروژه موفق گردد. ایفای داشتن نقش رهبران قومی و محلی فقط برای امتیازگیری از این پروژه بود. در واقع، رهبران این کشور در ظاهر شعار خدمت به مردم و در باطن برای ویرانی مادر وطن فعالیت داشتند. به همان پیمانه که رهبران قومی و محلی برای امتیازگیری از پروژه داعش تلاش داشتند، افراد استخباراتی افغانستان مثل امرالله صالح نیز در این مسیر بی نقش نبود. او نیز یکی از افراد متهم به دست داشتن با تقویت پروژه داعش است. هدف صالح، تضعیف جایگاه احمد مسعود و دیگر رهبران خودی مثل خودش فراری می‎باشد. درواقع این رهبران، هنوز هم جزء برنامه معامله و استفاده شخصی و فروش وطن دیگر در چمدان ندارند.

گروه طالبان که به گونه مستقیم از سوی پاکستان حمایت می‎گردید، در برابر پروژه داعش به مبارزه پرداخت. از این‎که اطلاعات آی.اس.آی نسبت به اطلاعات امنیت ملی وقت افغانستان قوی‎تر بود، افراد وابسته به گروه داعش را از هر گوشه به ویژه جنوب شرق و شرق کشور، تضعیف نمود و پروژه غنی و تیم او را ناکام ساخت. پاکستان با این اقدام، به کشورهای حامی پروژه داعش مثل آمریکا فهماند که هر پروژه‎ تروریستی در افغانستان باید از مجرای آنها مدیریت شود. آمریکا نیز برای رفع مشکلات پروژه داعش، تاکتیک دیگری را روی برنامه خود مطرح ساخت. این تاکتیک به قدرت رساندن طالبان توسط پاکستان و غنی در افغانستان بود. چون دیگر نه غنی فرد موثری برای مدیریت پروژه داعش در شمال و شمال شرق کشور بود و نه سهام‎داران قدرت در افغانستان توانایی ملت شدن و خدمت به وطن را داشتند. برنامه آمریکا برای تقویت پروژه داعش، ایجاد هرج‎ومرج در افغانستان بین سال‎های 2019 و 2021 و استفاده از این مجرا برای جابه‎جای گروه داعش حتا از کشورهای عراق و سوریه به افغانستان بود. آمریکا به همکاری آی.اس.آی در مدیریت این پروژه نسبتاً موفق گردید.

نقش طالبان و رهبران فراری در تقویت داعش

بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، گروه‎های مختلف تروریستی از کشورهای مختلف و به ویژه وزیرستان جنوبی و شمالی داخل افغانستان گردیدند. از این‎که این گروه‎ها در مقاطع مختلف با طالبان همکاری نموده بودند، طالبان نیز اجازه فعالیت‎های آزادانه به گروه‎های تروریستی را داد. تحریک طالبان تا هنوز تایید نکرده است که کدام گروه تروریستی به جزء آنها در افغانستان حضور داشته باشد. اگر این ادعای طالبان درست باشد، پس عامل انفجارهای اخیر خود این گروه است نه داعش و نه کدام گروه دیگر.

درواقع، رفتن آمریکا از افغانستان درست مثل رفتن آن از عراق در سال 2014 می‎ماند. در عراق و سوریه، گروه داعش به وسیله کردها و مخالفان اسد تقویت گردید و در اینجا نیز برای تقویت و تجهیز گروه داعش از رهبران فراری کمک گرفته شد. طالبان از لحاظ قومی، نمی‎توانند هم داعش باشند و هم طالب. از این‎که اقوام غیرپشتون نمی‎توانند در حال حاضر با گروه‎های دیگری همکاری داشته باشند و مقاومت ملی نیز در برابر تحریک طالبان چندان موفق نیست؛ بنابراین، پروژه تقویت داعش ممکن است به رهبران فراری مثل نور، صالح و دوستم سپرده شده باشد؛ زیرا این رهبران در گذشته نیز بارها بر سر این پروژه با دولت وقت مشکل داشتند.

ترکیه که خود متهم به همکاری با داعش و النصر در عراق و سوریه است، دور از امکان نیست که رهبران افغانستان را همچنان در تجهیز و تقویت داعش در این کشور همکاری کند. از همین جهت است که اکثریت مطلق رهبران فراری در کشور ترکیه زندگی می‎کنند تا امتیازی از این مسیر کسب نمایند. این رهبران، هنوز هم برای فروش مادر وطن از هیچ تلاشی دریغ نمی‎ورزند. جنگ و مبارزه محقق، دوستم، نور، عبدالله و صالح پس از تکمیل ماموریت کرزی و غنی و تیمش برای ویرانی افغانستان، تازه شروع گردیده است. ممکن است رهبران شمال و شمال شرق برای تضعیف طالب از یک سو و به‎دست آوردن میلیون‎ها دالر از سوی دیگر، دست به همکاری و تقویت داعش در شمال نمایند.

ممکن است مارشال دوستم بزرگ‎ترین اشتباه تاریخ سیاسی خود را این بار در همکاری با داعش انجام داده باشد؛ زیرا جایگاه مارشال دوستم بیشتر از این‎که از مسیر ترکیه در افغانستان برجسته باشد، از مسیر آسیای میانه و روسیه می‎تواند برجسته‎تر گردد. از این جهت، او در این قمار سیاسی و علایق بسیار زیادی که به پول و دارایی دارد، ناکام شد. عطا محمد نور نیز با رُخ‎دادهای اخیر بی‎ربط نیست. ممکن است، او نیز در این قمار سیاسی نقش داشته باشد. خبرگزاری تسنیم با پخش جزئیات نقش مارشال دوستم در تقویت داعش در شمال و شمال شرق امتیازاتی مثل آب، عدم حمله به مراکز تجمع هزاره‎ها و .... از تحریک طالبان نیز خواهد گرفت و در آینده انتظار ایران از جبهه مقاومت در یک چتر واحد مثل دور مقاومت اول خواهد بود.

ایران خود می‎داند که در افغانستان هرگونه جنگ میان اقوام این سرزمین ممکن است اتفاق بیفتد؛ اما جنگ مذهبی هیچ‎گاهی شکل نخواهد گرفت. ایران دقیق می‎داند که با راه‎اندازی جنگ مذهبی نمی‎تواند در افغانستان موفق گردد. همچنان پاکستان نیز متوجه این نتیجه گردیده است. این دو کشور نمی‎خواهند در افغانستان جنگ مذهبی را راه‎اندازی نمایند. یکی از ابزارهای مهم و موثر برای کسب قدرت برای این در کشورهای دیگر، راه‎اندازی جنگ مذهبی است. اما در افغانستان این مسیر بیشتر قومی و زبانی است نه مذهبی. اگر این چنین می‎بود، باید در بامیان بین خود هزاره‎ها قتل عام صورت می‎گرفت، که نگرفت.

احمد مسعود برای مبارزه با تحریک طالبان نیز با چالش‎هایی روبه‎رو است. چالش نخست او، رهبران خودی مثل صالح، محمدی، قانونی، عطا، احمدضیا، ربانی و ... است که هم در اطراف او هستند و هم مانع فعالیت‎های او نیز می‎شوند. چالش دوم، دفاتری است که در تاجیکستان و ایران ایجاد کرده است. دفاتر ایران از سوی این کشور و دفاتر تاجیکستان از سوی روسیه مدیریت می‎شود. هر دو کشور به علاوه چین، ظاهراً روابط نیک با تحریک طالبان دارند و به احمد مسعود به جزء عملیات‎های بسیار ناچیز چریکی دیگر مجال نمی‎دهند. چالش بزرگ‎تر دیگر، بعضی از رهبران که در بالا تذکر رفت، می‎باشند که هم برای تضعیف احمد مسعود و هم برای انباشت سرمایه در تجهیز و تقویت داعش در شمال و شمال شرق افغانستان همکاری می‎نمایند.

پیامد

با توجه به نکات بالا، اساس‎گذاری جنگ‎های مذهبی در افغانستان جایگاهی ندارد و از لحاظ قومی وابستگی به طالب، مقاومت و دیگر گروه‎ها بیشتر می‎شود؛ اما کشورهای همسایه و قدرت‎های جهانی برای رسیدن به اهداف خود از بحران کنونی استفاده ابزاری بسیار خطرناکی خواهند کرد. با این حال، ایران و روسیه منتظر اند که مسیر نهایی تحریک طالبان به کجا خواهد بود. آیا طالبان دوباره در دامن آی.اس.آی افتاده و مورد استفاده پاکستان قرار می‎گیرد یا همین روابطی که با با چین، روسیه و ایران دارند، را تقویت می‎بخشند. از قرینه تحولات اخیر پاکستان پیداست که طالبان ممکن است دیگر مجالی برای قدرت نداشته باشند و پاکستان نیز آماده برای اعطای پایگاه نظامی به آمریکا و اخذ ماموریت سنتی خود از رهبران وطن‎فروش داخلی برای تجهیز و تقویت گروه داعش در افغانستان می‎شود. در صورت افتادن چنین اتفاق، روسیه و ایران ناگزیر می‎شوند تا جبهه مقاومت ملی را در یک چتر واحد تقویت نمایند تا در برابر داعش و دیگر گروه‎های تروریستی مبارزه نمایند. براین اساس، جنگ‎های نیابتی بیشتر از گذشته برجسته‎تر خواهد شد؛ زیرا در افغانستان دیگر رهبرانی که وطن‎دوست باشند، به این زودی‎ها نخواهید یافت. متاسفانه اکثریت مطلق آنها هنوز هم در معامله‎های فروش وطن به گونه آشکار و پنهان دست‎وگریبان اند. این معامله از مربع جهاد و مقاومت شروع، تا طالب، تیم‎های وابسته به غرب و افراد وفادار به بقایای ظاهر شاه در اطراف کرزی، همه در مسیر نابودی افغانستان در حرکت اند.

دوستان عزیز، منتظر دیدگاه نیک شما هستیم!